Hulp van familie of vrienden – Goede intenties maar let op volgende aandachtspunten

Bouwen of verbouwen kost veel geld. Bij een bouw- of verbouwproject is het dan ook vaak verleidelijk om familieleden of vrienden in te schakelen: vertrouwde handen, een bijdrage in
tijd of fysieke hulp, vaak met een goed hart. De Overheid laat dit toe maar er zijn uiteraard beperkingen.

Kort samengevat gelden de volgende aandachtspunten:

• De hulp moet volledig gratis zijn, zonder loon of beloning.
• Er mogen geen arbeidsovereenkomst-achtige omstandigheden zijn: geen vastewerktijden, geen hiërarchische verhouding zoals een werkgever-werknemer relatie.
• Voor hulp door familieleden geldt dat hulp van familieleden tot en met de tweede graad is toegelaten (bijv. schoonouders, schoonbroer/schoonzus, grootouders) indien zij niet werkloos zijn. In uitzonderlijke gevallen tot de vierde graad (bijv. nonkels, tantes, neven) bij sociale woningen.
• Voor vrienden of kennissen zonder familiale verhouding geldt dat onbetaalde hulp in principe niet is toegestaan; de sociale inspectie kan dit doorgeven aan de economische inspectie wegens zwartwerk.

De sancties kunnen oplopen tot enkele duizenden euro’s, zowel voor de bouwheer als voor degene die hulp aanbiedt.

Waarom dit ook effect heeft op veiligheidscoördinatie

Bij (ver)bouwwerken is veiligheid op de werf een fundamenteel element. De regelgeving rond de aanstelling van een veiligheidscoördinator is helemaal van toepassing. En wanneer u hulp
inschakelt van familie of vrienden – met alle implicaties van (on)betaald werk – dan beïnvloedt dat de risicobeoordeling, aansprakelijkheden en de coördinatie van de werf.

Wanneer is een veiligheidscoördinator verplicht?

Volgens het Vlaamse en Belgische kader geldt:

• Op tijdelijke of mobiele bouwplaatsen waar twee of meer aannemers gelijktijdig of achtereenvolgens werken uitvoeren, is een veiligheidscoördinator verplicht.
• Dit geldt ongeacht de omvang of kostprijs van het project.

Wat betekent dit concreet wanneer u hulp hebt van familie of vrienden?

• Wanneer de hulp valt onder de categorie “niet-professionele helpers” (familieleden of vrienden) en er geen officiële “aannemer” wordt ingehuurd, dan lijkt het op het eerste gezicht minder complex. Toch: als die hulp in feite geregeld, georganiseerd, met vasteuren, of met werfstatus plaatsvindt – zelfs zonder betaling – dan kan het in de praktijk beschouwd worden als arbeidsovereenkomst of als aannemerswerk. En dat brengt zowel zwartwerk-risico als veiligheidscoördinatierisico mee.
• Wanneer meerdere partijen (ook vrienden of kennissen) op de werf actief zijn, of wanneer er parallel werken gebeuren (bv. een vakman + hulp van vrienden), dan is de kans dat het project voldoet aan de criteria voor aanstelling van een veiligheidscoördinator groter. Eigenlijk: de aanwezigheid van meerdere “werkenden” verhoogt het risico dat de regelgeving actief wordt.
• Tenslotte: ook de kwestie van zwartwerk speelt mee. Wanneer onbetaalde hulp effectief een arbeidsrelatie is of wanneer er verboden hulp wordt geboden (vrienden zonder vergoeding), dan bestaat het risico op controles en sancties. Werven met een bouwwaarde groter dan 500 000 euro dienen bovendien te voldoen aan de registratieplicht van alle aanwezige arbeiders en zelfstandigen.

Praktische aandachtspunten voor bouwheer & verbouwers

Om te voorkomen dat goedbedoelde hulp leidt tot juridische of veiligheidsproblemen, raden we de volgende stappen aan:

1. Duidelijkheid van de hulp

• Vraag de helpers van tevoren schriftelijk te verklaren dat zij gratis komen helpen, zonder vergoeding, zonder vaste uren of verplichtingen. Dit helpt bij controle.
• Beperk de hulp tot familieleden tot de tweede graad (of uitzonderlijk vierde bij sociale woning).
• Vermijd situaties waarin de “vriendenhulp” feitelijk georganiseerd is als een kleine aannemer-taak (regelmatige aanwezigheid, meerdere dagen, zelfstandig werk).

2. Beoordeel of de hulp de status van een aannemer-situatie krijgt 

• Vraag uzelf af: zijn er meerdere “helpers” of meerdere partijen actief op de werf? Worden er serieuze structurele werken uitgevoerd (metselen, schrijnwerk, dak…) naast de hulp?
• Is er sprake van een professionele aannemer tegenover wie de hulp van vrienden slechts een randfenomeen is?

3. Veiligheidscoördinatie check

• Als u meerdere aannemers inschakelt, of als er meerdere werkende partijen actief zijn op de werf, zorg dan dat een Veiligheidscoördinator aangesteld is vóór de aanvang van de werken.
• Zorg dat het veiligheids- en gezondheidsplan (V&G-plan), het coördinatiedagboek en het postinterventiedossier (PID) aanwezig zijn of in gang zijn gezet.
• Vraag aan uw architect of aannemer of deze kwestie al is bekeken. Het is handig om dit expliciet mee te nemen in de bouwvergadering of werfstart.

4. Goed huisvesten van aansprakelijkheden

• Denk eraan dat bij een ongeval op de werf, ook hulp van vrienden/familie juridische implicaties kan hebben. Of het nu gaat om aansprakelijkheid, verzekeringen of sociale inspectie.
• Een bouwheer die “zelf de werf leidt” maar met ongeorganiseerde hulp kan alsnog aansprakelijk zijn. Hij is in dit geval de bouwdirectie belast met de uitvoering (BDU).

5. Voorkom zwartwerkrisico

• Hoewel het aantrekkelijk is om kosten te besparen via hulp van vrienden, riskeert u dat de sociale inspectie dit ziet als sluikwerk.
• Zorg dat alle helpers – ook familieleden – op de hoogte zijn dat deze hulp gratis is en dat er geen verborgen voordelen of betalingen zijn.
• Houd een eenvoudige administratie of verklaring bij waaruit blijkt dat hulp vrijwillig en gratis gebeurde (voor het geval van controle).

Hoe speelt dit in bij de dienstverlening van Egeon Ingenieurs?

Bij Egeon Ingenieurs helpen we u niet enkel met de technische aspecten van bouwen en verbouwen – we hebben ook oog voor alle randvoorwaarden waaronder een werf veilig en
conform wetgeving kan verlopen.

• We adviseren u al in de ontwerpfase waar en hoe hulp van niet-professionals mogelijk is zonder risico.
• We bekijken in samenhang met uw architect en aannemer of de veiligheidscoördinatieplicht van toepassing is, en helpen u de vereiste documenten (V&G-plan, PID) in kaart te brengen.

Conclusie

Hulp van familieleden of vrienden bij (ver)bouwen kan oprecht een fijne manier zijn om samen te werken, kosten te beperken en vertrouwen te hebben in wie helpt. Maar het is geen vrijbrief zonder risico’s. Zowel op het vlak van wetgeving rond vrijwilligerswerk (gratis hulp, geen loon, geen eenvoudige werknemer-situatie) als op het vlak van veiligheidscoördinatie en zwartwerk moet u als bouwheer alert zijn.

Heeft u concrete plannen voor verbouw of bouw waarbij u hulp overweegt van vrienden of familie? Dan kunnen we vrijblijvend even samen evalueren of er veiligheidscoördinatie nodig is en wat de beste aanpak is. Neem gerust contact op!